Kosmos od wieków fascynował ludzi. Marzenia o podróżach międzyplanetarnych i międzygalaktycznych, poznawanie nowych światów
były marzeniami niemal każdego młodego człowieka. Czy będziemy mogli kiedyś je zrealizować i zbadać tajemnice wszechświata oraz odkryć inne kosmiczne cywilizacje?
Od lotu rosyjskiego kosmonauty Jurija Gagarina 12.04.1961, nieco ponad 650 osób doświadczyło magicznej kosmicznej pustki, a tylko 12 astronautów stanęło na Księżycu. Chociaż wyobraźnia nie ma granic, podróże w kosmos, na Księżyc i inne planety, tak naprawdę są ogromnym wyzwaniem naukowym i inżynierskim, a także biznesowym.
Ekosystem kosmicznego biznesu
Jeszcze 20 lat temu wydawało się, że kosmos jest i pozostanie domeną państwowych lub publicznych agencji i instytutów naukowych. Największe osiągnięcia miały amerykańska NASA, National Aeronautics and Space Administration (1958) oraz rosyjska Roskosmos, Государственная корпорация по космической деятельности „Роскосмос” (1992), a także powołana przez kraje zachodniej Europy w 1975 r. ESA, European Space Agency.
Na początku XXI w. okazało się, że, projektowanie i budowanie rakiet i pojazdów kosmicznych możliwe jest nie tylko w oparciu o budżety państwowych instytucji, ale także o kapitał prywatnych przedsiębiorców. Ich przewaga, wynikająca z elastyczności, skrócona ścieżka decyzyjna, orientacja na klienta oraz wykorzystywanie innowacyjnych technologii sprawiły, że chociaż ściśle kooperują one z instytucjami publicznymi, to przejęły znaczącą część rynku kosmicznego.
Przykładem jest SpaceX, Space Exploration Technologies Corporation, założona w 2002 r. przez Elona Muska, inwestującego w innowacyjne technologie m.in. w Tesla Motors, OpenAI, HyperLoop. Zbudowanie przez SpaceX statku kosmicznego oraz rakiety nośnej wielokrotnego użytku ponownie umożliwiło USA transport astronautów na Międzynarodową Stację Kosmiczną (ISS, International Space Station), gdyż po zamknięciu przez NASA w 2011 r. programu lotów wahadłowców kosmicznych, USA były zmuszone do korzystania z rakiet rosyjskich.
Polska w kosmosie dawniej…
Polskie związki z kosmosem sięgają wieków. O słynnych astronomach – Mikołaju Koperniku (1473-1543) i Janie Heweliuszu (1611-1687) – słyszał prawie każdy. Ale niewiele osób wie, że polski inżynier artylerii Kazimierz Siemienowicz (1600-1651) w swoim dziele „Artis magnae artilleriae pars prima” (z łac. „Wielkiej sztuki artylerii część pierwsza”), zawarł podstawy technologii wytwarzania rakiet, w tym rakiet wielostopniowych, charakterystyki balistyczne rakiet oraz opisał stateczniki typu delta.
W kosmos Polska wyruszyła w 1967 r.. Podczas zjazdu przedstawicieli krajów socjalistycznych w Moskwie przyjęto projekt, od 1970 r. pod nazwą Interkosmos, którego założeniem były wspólne badania w dziedzinach fizyki kosmicznej, meteorologii, łączności oraz biologii i medycyny. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich budował rakiety oraz zapewniał transport satelitów i astronautów na orbitę, natomiast pozostałe kraje skupiały się na budowaniu satelitów i aparatury badawczej. Wysłano na orbitę 26 satelitów do badań górnych warstw ziemskiej atmosfery, wpływu aktywności słonecznej, a także w celach teledetekcji. Zbudowano i obsługiwano stację orbitalną Mir, a jednym z 14 kosmonautów był Polak, Mirosław Hermaszewski, który 27.06.1978 wystartował w kosmos w ramach misji Sojuz-30.
Zmiany geopolityczne w Europie po rozpadzie ZSRR w 1991 r. spowodowały, że polskie zaangażowanie z misje kosmiczne musiało zmienić swój charakter. Nowy kierunek nadało podpisanie w 1994 r. z ESA umowy o współpracy w zakresie pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej, rozszerzonej następnie w 2002 r.. Polska włączyła się w nurt new space, charakteryzujący się zaangażowaniem firm prywatnych w budowę rakiet, satelitów, eksploracji i eksploatacji kosmosu.
… i współcześnie
Współpraca z ESA otworzyła Polakom drogę do uczestnictwa w międzynarodowych programach naukowo-technicznych. Polskie urządzenia, zbudowane m.in. w Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk we współpracy z kilkunastoma polskimi firmami, zostały wykorzystane w wielu flagowych misjach ESA:
- Cassini-Huygens (1997-2017) – bezzałogowa sonda kosmiczna do badań Saturna, jego pierścieni i księżyców;
- Integral (2002) – satelita badawczy źródeł promieniowania gamma we wszechświecie;
- Mars Express (2003-2014) – pierwsza misja ESA na Marsa – Mars Express Orbiter oraz lądownik Beagle 2;
- Rosetta (2004-2016) – osadzenie na komecie 67P/Czurimow-Gierasimienko lądownika celem zbadania jej materii;
- Venus Express (2005-2015) – misja na Wenus celem zbadania jej atmosfery;
- Herschel Space Observatory (2009) – teleskop służący badaniom powstawania gwiazd i formowania się galaktyk, obłoków gazowo-pyłowych i komet.
Należy też wspomnieć o zastosowaniu polskich urządzeń w tzw. łazikach wysyłanych na Marsa w misjach NASA:
- Curiosity – Mars Science Laboratory, wysłany 26.11.2011 i posadzony na powierzchni Marsa w 7.08.2012, celem zbadania jego środowiska. W skład urządzeń łazika weszły m.in. niechłodzone detektory podczerwieni zaprojektowane i wyprodukowane przez polską firmę VIGO System.
- InSight – Interior Exploration Using Seismic Investigations, Geodesy and Heat Transport, wystrzelony na Marsa 5.05.2018 i posadzony na jego powierzchni 26.11.2018. Jednym z głównych urządzeń jest tzw. Kret HP3, Heat Flow and Physical Properties Package, służący do pomiaru ciepła planety. Mechanizm wbijający urządzenie na głębokość 5 m przygotowała polska firma Astronika, a cały instrument zintegrowała Niemiecka Agencja Kosmiczna (DLR).
Dynamiczny rozwój technologii przyczynił się także do powstania wielu prywatnych oferujących usługi oparte na technikach satelitarnych, jak: obrazowanie satelitarne wspierające planowanie przestrzenne, analizy zmian środowiska celem ochrony przyrody czy zarządzania gospodarką leśną; nawigacja drogowa oparta o zdjęcia satelitarne; monitoring pojazdów i zarządzanie transportem; systemy dla rolnictwa umożliwiające ocenę lokalnych warunków upraw oraz optymalizację rozsiewów, nasadzania czy nawożenia; wsparcie służb ratunkowych w sytuacjach katastrof lub klęsk żywiołowych (korzysta np. Centrum Informacji Kryzysowej).
Polska Agencja Kosmiczna
Polska Agencja Kosmiczna POLSA, została powołana 26.09.2014. Jej celem jest prowadzenie projektów w zakresie badania i użytkowania przestrzeni kosmicznej, wspieranie polskich firm i instytucji naukowych w pozyskiwaniu kontraktów międzynarodowych m.in. z ESA i NASA.
Powstaniu POLSA przyświecała wizja, aby polski sektor kosmiczny do 2030 r. zapewniał Polsce niezależność w dostępie do danych satelitarnych i ich zastosowania. Główne zadania POLSA obejmują zwiększanie obronności i bezpieczeństwa państwa, poprawę efektywności działania administracji publicznej, wspieranie rozwoju zaawansowanych technik satelitarnych i technologii kosmicznych, a także zapewnianie spójności polskiej polityki kosmicznej realizowanej w ramach programów narodowych i międzynarodowych.
POLSA działa m.in. w ramach komitetów i grup roboczych programów Unii Europejskiej, Europejskiej Agencji Kosmicznej, Europejskiej Organizacji Eksploatacji Satelitów Meteorologicznych EUMETSAT, a także Europejskiej Agencji Obrony.
Jednym z głównych zadań POLSA, wynikającym z Polskiej Strategii Kosmicznej, jest przygotowanie i implementacja Krajowego Programu Kosmicznego, który ma obejmować mechanizmy i wskazywać instrumenty komplementarne do zaangażowania Polski w misje i programy ESA, dbając jednocześnie o realizację narodowych celów i potrzeb. [MI]
